Su s'Aligheresu
S'Alighera est una tzitade cun limba catalana, collocada in sa parte de susu de sa Sardigna, in provìntzia de Tàtari. Sas populatzione sua contat prus a mancu 43.000 abitantes (2008). Pro ite in s'Alighera si faeddat su catalanu? Sa monarchia catalana at comintzadu a s'interessare a s'Alighera in sa prima meidade de su sèculu su de XIV. A cussu tempus su Re Pietro, cramadu su Tzerimoniosu, chi cheriat ismanniare sos possedimentos de sa corona catalanu-aragonesa, connoschende s'importu istratègicu de sa fortesa de sos Dòria, la cheriat conchistare. Cale est sa situatzione de sa limba catalana in S'Alighera? A pustis chi est finida sa segunda gherra mondiale, semper prus pagas famìlias ant insizadu a sos fìgios sa limba nadia, custu ca sardos meda sunt partidos, est comintzada s'iscolarizatzione, e in prus sunt bessidos a campu televisione e giornales. In su 2004 sa situatzione linguìstica de s'Alighera fiat sa chi amus postu a sighire (sos datos sunt istados leados dae Wikipedia de su 3 de Làmpadas de su 2010, chi si riferint a s'òpera Enquesta d’usos lingüístics a l’Alguer 2004).
Tzitamus finas sos resurtados de sa chirca fata dae s'Istat in Sardigna in su 2000 e chi podimus bìdere in s'òpera Letture e linguaggio (chi si podet abbaidare in sa setzione Cullegamentos). Sos datos collidos pertocant s'impreu de s'italianu e de sas àteras limbas dae parte de pessonas chi aiant prus de ses annos, istudiadas in tres àmbitos sotziales diferentes: in famìlia, cun sos amigos e cun pessonas disconnotas. Sos resurtados de custa chirca sunt in lìnea cun cussos de Enquesta d’usos lingüístics a l’Alguer 2004 e marcant chi s'italianu est prus impreadu de sas àteras limbas. Semper che semper, comente marcat s'Istat, custos datos currispondent a un' autovalutatzione de sos chi sunt istados intervistados; sigomente oe s'italianu at unu importu sotziale prus mannu de sas àteras limbas faeddadas in su territòriu istatale, si pensat chi est possìbile chi sos intervistados siant istados cunditzionados dae custu. Dae su 1997, su catalanu est reconnotu a manera giurìdica, difatis est tuteladu dae sa lege regionale de Promotzione e Valorizatzione de sa cultura e limba de Sardigna e finas dae sa lege istatale de su 1999, chi tutelat totus sas minoràntzias linguìsticas. Su s'aligheresu benit insinzadu? Oe amus entes medas chi promovent sa limba e sa cultura locale, comente s’Ateneu Alguerès, su Centre de Recerca i Documentació Eduard Toda, su Centre de Recursos Pedagògics Maria Montessori, s’Escola de Alguerés Pasqual Scanu, s’Obra Cultural de l’Alguer e Òmnium Cultural. Gràtzias a custos entes, sos tzitadinos podent faeddare su s'aligheresu finas cun s'amministratzione comunale. Dae su 1999, gràtzias a s'acordu intre su comune de s'Alighera e s' Òmnium Cultural de s'Alighera i Enllaç Germanor amb l’Alguer, sa limba catalana est istada inserida in sas programmatziones didàticas de iscolas siat pùblicas siat privadas: iscolas maternas (in ue b'at pitzinnos dae sos 3 a sos 6 annos), elementares (dae sos 6 a sos 10) e iscolas mèdias (dae sos 10 a sos 13 annos) e gràtzias a su progetu “Projecte Joan Palomba” nàschidu pro mèdiu de sa lege aprovada in su 1997, “Promotzione e valorizatzione de sa cultura e de sa limba de Sardigna” su catalunu est insinzadu in 30 istitutos iscolàsticos e 58 classes elementares. In s'annu iscolàsticu 2007-2008 a custu progetu ant partetzipadu ogni chida 84 classes e duncas 1600 istudiantes intre sos 3 e sos 13 annos. In Cabidanni de su 2004 est nàschida un'iscola chi adatende sos programmas didàticos a sa realidade s'aligheresa, insizat su s'aligheresu comente prima limba, umpare a s'italianu e a s'inglesu. S'iscola chi at su nùmene de “La Costura”, at comintzadu s'atividade sua cun tres pitzinnos de tres annos e finas a oe est crèschida meda. Sos mastros de s'aligheresu de custa iscola ant totu istudiadu in su “Centre di Recursos Pedagògics Maria Montessori”, chi est unu sede distacada de su letoradu de catalanu de s'universidade de Tàtari. Ogni annu ammaniat in istiu unu cursu pro mastros, apògiat su grupu Arboix (chi iscriet materiales petzi in s'aligheresu) e pùblicat unu giornale chi bessit ogni mese “Mataresies”, in limba catalana, chi benit dadu a s'indonu a sas iscolas. Esistint sos mèdios de comunicatzione in S'aligheresu? In su 2004, gràtzias a un acordu cun sa Corporació Catalana di Radiotelevisió, est bessidu a campu unu canale Catalan TV, sos programmas suos sunt pro su 50% in catalanu (informatzione leada dae da lamalla.cat de su 3 de Làmpadas de su 2010). Sa mira chi finas a pagu tempus in antis pariat mala a sighire, s'est fata. In s'Alighera oe si podent sighire siat sos canales italianos (Rai1, Rai2, Rai3, Canale5 ecc.), siat sas trasmissiones internatzionales de sa televisione catalana TV3. Vint'annos faghet est bessidu a campu su giornale “L’Alguer”, chi bessit ogni duos meses, pro su prus iscritu in catalanu. A pustis est nàschidu “L’isolano”, chi cuntenet siat artìculos in italianu siat in s'aligheresu. Oe esistit un'editzione digitale in catalanu de su “Diari de l’Alguer”, chi si podet lèghere a s'indiritzu http://alguer.cat/. Custu giornale nos dat ogni die novas chi pertocant sa polìtica, s'isport, su turismu, sa cultura, sa sotziedade, s'ambiente, su territòriu, ispetàculos, economia de s'Alghera. Cartografia |
In ue est s'Aligherera?
 |
 |